Νικου Μαραντζιδη : Η διαχείριση του τέλους του Εμφυλίου από το ΚΚΕ

Ο Βαν Φλιτ στέκεται τέρμα δεξιά, δίπλα του ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος και ο αξιωματικός που δείχνει είναι λογικά ο Δημήτριος Γιαντζής   

Η διαχείριση του τέλους του Εμφυλίου από το ΚΚΕ

Του Νικου Μαραντζιδη*

Στις 27 Αυγούστου 1948, μετά δηλαδή τις μάχες στον Γράμμο και την υποχώρηση στο Βίτσι, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση δημιούργησε με τον υπ' αριθμ. 17 νόμο, το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο του ΔΣΕ, που: «εξετάζει τη στρατιωτικο-πολιτική κατάσταση και τα ζητήματα της οργάνωσης και διοίκησης του Στρατού και αποφασίζει για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων». Στην πραγματικότητα, η συγκρότηση του Ανώτατου Πολεμικού Συμβουλίου ήταν απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, δύο ημέρες νωρίτερα με στόχο την περιθωριοποίηση του Μάρκου Βαφειάδη, την οργανωτική ανασυγκρότηση και τον στενότερο ακόμη έλεγχο της ηγεσίας του κόμματος πάνω στον ΔΣΕ.

Βασικό αποτέλεσμα αυτής της οργανωτικής ανασυγκρότησης ήταν η μετατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό με Γενικό Αρχηγείο που ήταν οργανωμένο σε τρία επιτελικά Γραφεία και μια σειρά από Διευθύνσεις (Επιμελητεία, Υγειονομικό, Μεταφορές, Οχύρωση, Μηχανικό, Διαφώτιση, Διαβιβάσεις, Κρυπτογραφικό, Υπηρεσία Στρατιωτικής Ασφάλειας και Δικαστικό). 

Οι μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ ήταν οι παρακάτω: 1η Μεραρχία (Θεσσαλία), 2η Μεραρχία (Ρούμελη), 3η Μεραρχία (Πελοπόννησος), 6η Μεραρχία (Κεντρική Μακεδονία), 7η Μεραρχία (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη), 8η Μεραρχία (Ηπειρος), 9η Μεραρχία (Καστοριά), 10η Μεραρχία (Καστοριά), 11η Μεραρχία (Φλώρινα), 24η Ταξιαρχία (Καϊμακτσαλάν). Παρά τις διάφορες δομές που συγκροτήθηκαν (Γενικό Αρχηγείο, Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο), προκειμένου να εμφανιστεί μία κεντρική δομή στο εσωτερικό της οποίας κατανέμονται ρόλοι και ευθύνες, είναι σαφές πως τα πολεμικά πεπραγμένα περνούσαν στο σύνολό τους από το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ.

«Τα καθήκοντα του ΔΣΕ» σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου

Από τους πρώτους μήνες του 1949 οι Σοβιετικοί άρχισαν να προσανατολίζονται στη λήξη του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Έβλεπαν πως το κομμουνιστικό αντάρτικο όχι μόνο δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που η ηγεσία του είχε δημιουργήσει, αλλά επιπλέον αποτελούσε έναν παράγοντα που μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την περιοχή προς όφελος των Αμερικανών. Τα ελληνικά στρατιωτικά σχέδια για εισβολή στην Αλβανία αναδείκνυαν την ανάγκη για κάποιο συμβιβασμό από την πλευρά των κομμουνιστών και είχαν άμεση επίπτωση στην ποσότητα της παρεχόμενης βοήθειας.

Στις αρχές Απριλίου 1949, ο Ζαχαριάδης κλήθηκε στη Μόσχα για να του ανακοινωθούν τα άσχημα νέα: έπρεπε το αντάρτικο να σταματήσει. Με την επιστροφή στον Γράμμο στις 19 Απριλίου 1949 γνωστοποίησε το πρόβλημα στους συντρόφους του. Αμέσως η αποστολή βοήθειας διακόπηκε όπως και κάθε διέλευση από τα ελληνο-αλβανικά και τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα. Τον Μάιο, πάντως, άνοιξαν και πάλι τα σύνορα και η βοήθεια ξανάρχισε να έρχεται, και η ηγεσία του ΚΚΕ ετοιμάστηκε εκ νέου για τη μεγάλη αντεπίθεση. Επρόκειτο για μια αλλαγή στη στάση της ΕΣΣΔ, συνδεδεμένη με τις διεθνείς διπλωματικές εξελίξεις. Η αλλαγή στάσης δείχνει αναμφίβολα τη δυστοκία των Σοβιετικών να σταματήσουν πολιτικά τον ένοπλο αγώνα στην Ελλάδα. Οποιαδήποτε θετική για αυτούς εξέλιξη στο πεδίο των μαχών θα μπορούσε να σημάνει την αναζωπύρωσή του.

Όμως, η κατάσταση δεν ήταν, πλέον, αναστρέψιμη για το ΚΚΕ. Ουσιαστικά, από την ήττα στον Γράμμο το προηγούμενο καλοκαίρι, και οριστικά, μετά την παταγώδη αποτυχία του ΔΣΕ στη μάχη της Φλώρινας στις 12 Φεβρουαρίου 1949, τα πράγματα οδηγούσαν σταθερά στην τελική ήττα. Οι δυνάμεις του ΚΚΕ συρρικνώνονταν, ενώ οι αντίπαλοί τους του Εθνικού Στρατού δυνάμωναν.

Η παραδοχή της ήττας

Το τέλος του Εμφυλίου, στις βουνοκορφές του όμορφου όρους Γράμμου ήρθε τον Αύγουστο του 1949. Από πλευράς όμως στρατηγικών, φιλοδοξιών και κινήσεων η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας έκανε κάποιο διάστημα μέχρι να αποδεχτεί αυτό που πολλοί είχαν καταλάβει από νωρίς: την ήττα του ΚΚΕ στον Εμφύλιο.

Τον Σεπτέμβριο του 1949, ο Ζαχαριάδης συνέταξε επιστολή προς τον Στάλιν, με την οποία ανακοίνωσε την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ αλλά ταυτόχρονα διατύπωσε την επιδίωξή του για «διατήρηση και ενίσχυση του παρτιζάνικου αγώνα σ' όλη τη χώρα» και έκρινε απαραίτητη την προετοιμασία και ενίσχυση «πολιτικά, οργανωτικά και στρατιωτικά» των δυνάμεων του ΚΚΕ στο εξωτερικό. Τελικά, υπογράμμιζε πως «εφόσον θα αναπτύξουμε τους μαζικούς και λαϊκούς αγώνες, θα διατηρήσουμε την παρτιζάνικη δραστηριότητα σ' όλη τη χώρα έχοντας έτοιμες τις δυνάμεις μας στο εξωτερικό και σε σχέση με τη διαμόρφωση της διεθνούς κατάστασης θα μπορέσουμε την κατάλληλη στιγμή να γενικεύσουμε πάλι τον ένοπλο αγώνα για την ανατροπή του μοναρχοφασισμού».

Τον Σεπτέμβριο του 1949 δημοσιεύτηκε με τίτλο «Η εξέλιξη της κατάστασης και τα καθήκοντα του ΔΣΕ» η απόφαση του Πολιτικού Γραφείου που κινούνταν στο παραπάνω πνεύμα. 

Λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 9 Οκτωβρίου 1949, συνήλθε η 6η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, που οι αποφάσεις της συμπυκνώθηκαν στο σύνθημα «το όπλο παρά πόδα». Η πολιτική του «όπλου παρά πόδα», δηλαδή, η πολιτική θέση της ηγεσίας πως αυτό που συνέβη τον Αύγουστο του 1949 στον Γράμμο επρόκειτο για προσωρινή υποχώρηση μέχρι να διαμορφωθούν οι όροι για μια νέα αντεπίθεση, παρέμεινε η βασική γραμμή του κόμματος μέχρι τον θάνατο του Στάλιν το 1953. Η γραμμή αυτή δεν ήταν ένα σύνθημα για εσωτερική κατανάλωση, ούτε απηχούσε απλώς την ανάγκη του κόμματος για προσαρμογή στις νέες συνθήκες μετά την ήττα. Προσαρμοσμένη στις ελληνικές συνθήκες, εναρμονιζόταν απολύτως με τη γραμμή της έντασης που η γραμμή της Κομινφόρμ, με την υιοθέτηση της έκθεσης Ζντάνοφ, περί δύο αντίπαλων παγκοσμίων στρατοπέδων από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της το 1947 οριοθέτησε απέναντι στον δυτικό κόσμο.

Διαφωνίες των αρχηγών και τραγωδίες των μαχητών

Με το τέλος του Εμφυλίου, η επιθυμία της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν να γίνει η Αλβανία ο χώρος ανασυγκρότησης των δυνάμεων του ΔΣΕ, προκειμένου από εκεί να επιχειρήσει το κομμουνιστικό αντάρτικο μια νέα είσοδο στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η γειτονική χώρα προοριζόταν να γίνει το καθοδηγητικό κέντρο όλων των δράσεων του κόμματος στην Ελλάδα, επειδή «η Αλβανία προσφέρεται γεωγραφικά περισσότερο από κάθε άλλη χώρα για την καθοδήγηση από το εξωτερικό της δράσης του ΚΚΕ στην Ελλάδα» ιδιαίτερα μάλιστα για τα «αντάρτικα τμήματά μας που παρέμειναν και δρουν στην Ελλάδα και που έχουν ανάγκη απεδώ καθοδήγησης και ανεφοδιασμού». Οι Αλβανοί ρώτησαν τον Στάλιν για το θέμα αυτό. Ο τελευταίος ήταν αρνητικός καθώς θεώρησε εξαιρετικά επικίνδυνο για την εδαφική ακεραιότητα της Αλβανίας ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Μετά μια ανταλλαγή αλληλογραφίας μεταξύ των δύο κομμάτων οι τόνοι ανέβηκαν και άρχισαν οι αλληλοκατηγορίες. 

Τον Νοέμβριο του 1949, ο Ενβέρ Χότζα ειδοποίησε τον Ζαχαριάδη πως αυτός και οι δικοί του ήταν ανεπιθύμητοι στη χώρα και πως θα έπρεπε να την εγκαταλείψουν. Τον Ιανουάριο του 1950, ο Ζαχαριάδης και ο Παρτσαλίδης εκ μέρους του ΚΚΕ και ο Χότζα με τον Σέχου, εκ μέρους του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας, συναντήθηκαν στη Μόσχα παρουσία του Στάλιν, προκειμένου να ασκηθεί κριτική στο ΚΚΕ για την ήττα στον Εμφύλιο και να βρεθεί και ένας συμβιβασμός ανάμεσα στα δύο κόμματα.

Η άρνηση της ηγεσίας του ΚΚΕ να αποδεχτεί την ήττα του στρατού της στον Εμφύλιο, είχε αρνητικές συνέπειες, τόσο για το ΚΚΕ όσο και για τη χώρα. Στο εσωτερικό, ο ΔΣΕ σκόρπισε μερικές εκατοντάδες ανταρτών σε διάφορα σημεία της χώρας. Συνέβαλε έτσι στη διαιώνιση της προσωπικής τραγωδίας των εναπομεινάντων μαχητών του ΔΣΕ, και στην παράταση του κλίματος εμφυλίου πολέμου. Πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της τραγωδίας της 7ης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, που υποχρεώθηκε να παραμείνει στο ελληνικό έδαφος και μετά το καλοκαίρι του 1949. Μετά μια σειρά αποτυχημένων επιχειρήσεων στη μονάδα επικράτησε παράνοια. Πολλοί μαχητές της μονάδας βασανίστηκαν άγρια από τους καθοδηγητές συντρόφους τους, στην προσπάθεια αναζήτησης των «πρακτόρων» που κυκλοφορούσαν στις γραμμές του ΔΣΕ και υπονόμευαν την αποτελεσματικότητά του.

Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, το ΚΚΕ σε πλήρη συνεργασία με τις Λαϊκές Δημοκρατίες οργάνωσε στρατόπεδα εκπαίδευσης ανταρτών, προκειμένου αυτοί στη συνέχεια να εισέλθουν παράνομα στην Ελλάδα με σκοπό να προξενήσουν δολιοφθορές και να συμμετάσχουν και σε άλλες παράνομες δραστηριότητες. Η δράση του αυτή το ενέπλεξε σε «ιστορίες κατασκοπείας» που βρίσκονταν, βέβαια, σε απόλυτη αντιστοιχία με την κουλτούρα του Ψυχρού Πολέμου.

* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.

https://www.kathimerini.gr/461076/article/epikairothta/ellada/h-diaxeirish-toy-teloys-toy-emfylioy-apo-to-kke

28 Αυγούστου 1948. Εκτελείται η Ελένη Γκατζογιάννη

Η Ελένη Γκατζογιάννη με τον γιο της, Νίκο, στα δεξιά

28 Αυγούστου 1948. Η εκτέλεση της Ελένης Γκατζογιάννη από κομμουνιστές αντάρτες

Η «Ελένη» του Ελληνοαμερικανού Νίκου Γκατζογιάννη ήταν η ταινία που τη δεκαετία του ’80 έδωσε το έναυσμα ώστε να ανοίξει  ξανά ο δημόσιος διάλογος για τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ελλάδα. Πολλές φορές με αφορισμούς και πάθος.\

Το κεντρικό της θέμα, η εκτέλεση της Ελένης Γκατζογιάννη από κομμουνιστές αντάρτες, ξεσήκωσε κύματα αντιδράσεων στους κόλπους της αριστεράς και αναζωπύρωσε τη διαμάχη μεταξύ των δύο ιδεολογικών πόλων.

Η ιστορία 

Ο Νίκος Γκατζογιάννης γεννήθηκε στη Λια της Θεσπρωτίας το 1939. Ο ίδιος και οι αδερφές του πέρασαν την παιδική τους ηλικία εν μέσω μίας από τις πιο ταραχώδεις δεκαετίες στην Ελλάδα. Τα χρόνια της κατοχής, αλλά κυρίως η μετέπειτα περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου στιγμάτισαν την οικογένεια Γκατζογιάννη. Η μητέρα τους, Ελένη, μεγάλωνε μόνη της τα τρία παιδιά, καθώς ο σύζυγός της είχε φύγει στην Αμερική για να εργαστεί. 

Το 1948, το χωριό Λια, όπου ζούσε η Ελένη με τα παιδιά της, είχε μετατραπεί σε προπύργιο των δυνάμεων του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας». Ήταν η χρονιά που οι αντάρτες του «ΔΣΕ» αποφάσισαν να στρατολογήσουν τα μεγαλύτερα αγόρια, ενώ σκόπευαν να στείλουν τα μικρότερα σε γειτονικές λαϊκές δημοκρατίες.

Η Ελένη Γκατζογιάννη δεν μπορούσε να αποδεχθεί κάτι τέτοιο. Επιχείρησε να φυγαδεύσει τον μοναχογιό της, Νίκο, μαζί με άλλα είκοσι άτομα, εκτός της περιοχής που βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Δημοκρατικού Στρατού. Ωστόσο, οι αντάρτες τους πρόλαβαν. Αρχικά συνέλαβαν την Ελένη κι αφού την ανέκριναν και τη βασάνισαν, την οδήγησαν σε δημόσια δίκη.

Στις 28 Αυγούστου 1948 η 41χρονη γυναίκα εκτελέστηκε, αφήνοντας ορφανούς το Νίκο και τις αδερφές του. Μην έχοντας άλλους συγγενείς στην Ελλάδα, τα τρία παιδιά ήταν αναγκασμένα να αφήσουν τη χώρα και να εγκατασταθούν μόνιμα στην Αμερική όπου βρισκόταν ο πατέρας τους.

Η δημιουργία της «Ελένης»

Το 1983, ο 44χρονος Νίκολας Γκέιτζ, όπως λεγόταν πλέον ο Νίκος Γκατζογιάννης στην Αμερική, εξέδωσε ένα βιβλίο που εξιστορούσε τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στη Λια Θεσπρωτίας. Ο Νίκολας, εν τω μεταξύ, είχε εξελιχθεί σε πετυχημένο δημοσιογράφο που μεταξύ άλλων αρθρογραφούσε μόνιμα για τους «New York Times». Η «Ελένη» ήταν καρπός μιας πολύχρονης και εκτενούς έρευνας του Ελληνοαμερικανού, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να ξετυλίξει το κουβάρι του θανάτου της μητέρας του. 

Ο Νίκολας Γκέιτζ αρθρογραφεί για τους «New York Times

Το βιβλίο σημείωσε τεράστια επιτυχία στην Αμερική. Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε σε 250.000 αντίτυπα, ενώ η δεύτερη έφτασε το 1.000.000. Λίγους μήνες αργότερα, στα τέλη της ίδιας χρονιάς, το έργο διατέθηκε και στο ελληνόφωνο αναγνωστικό κοινό σε μετάφραση Αλέξανδρου Κοτζιά. Η επιτυχία που σημείωσε και στη γενέτειρά του ήταν μεγάλη, αφού μέσα σε ένα χρόνο εξαντλήθηκαν 40.000 αντίτυπα. Ωστόσο, ο έντονος διάλογος και οι αντιδράσεις άρχισαν να πυροδοτούνται όταν έγινε γνωστή η επικείμενη παραγωγή της ομώνυμης ταινίας.

Κύμα αντιδράσεων

Τα προβλήματα άρχισαν πριν ακόμα να ξεκινήσουν τα γυρίσματα. Παρά τις διευκολύνσεις που παρείχε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ για τη διεξαγωγή των γυρισμάτων, τα σωματεία των τεχνικών αντέδρασαν έντονα με αποτέλεσμα το φιλμ να γυριστεί τελικά στην Ισπανία.

Η πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους έγινε στις 20 Μαρτίου του 1984. Η ταινία αμέσως μπήκε στο στόχαστρο των αριστερών παρατάξεων και χαρακτηρίστηκε ως «αντικομμουνιστική», «προπαγανδιστική» και «κράχτης της χρεοκοπημένης εθνικοφροσύνης». Ειδικότερα, το ΚΚΕ εξέδωσε επίσημη ανακοίνωση που καλούσε τους ψηφοφόρους του να εναντιωθούν στην προβολή της «Ελένης». 

 Η ανακοίνωση της ΚΝΕ δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Τα Νέα»

Έξω από τους κινηματογράφους, ομάδες νέων άρχισαν να μοιράζουν φέιγ βολάν και να φωνάζουν συνθήματα κατά της ταινίας, χαρακτηρίζοντάς τη φασιστική. Μάλιστα, σημειώθηκαν και προπηλακισμοί αιθουσαρχών και θεατών, πράγμα που οδήγησε τελικά στη διακοπή της προβολής της στους κινηματογράφους της επαρχίας.

Εξαιτίας των γεγονότων, άρχισαν να παίρνουν θέση και τα υπόλοιπα κόμματα για το ζήτημα, ενώ και οι αναφορές στον Τύπο μέρα με τη μέρα πλήθαιναν. Η Νέα Δημοκρατία σε ανακοίνωσή της ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «στη δημοκρατική Ελλάδα οι Έλληνες είναι ελεύθεροι να εκφράζουν τις ιδεολογικές πεποιθήσεις τους, έχουν το δικαίωμα να βλέπουν όποιες ταινίες θέλουν, η τέχνη είναι ελεύθερη και έθεσε το ερώτημα αν τόσο η ελευθερία και η τέχνη, όσο και η έκφραση γνώμης μπορεί να υπόκειται στον καταναγκασμό της ανοιχτής τρομοκρατίας και της οργανωμένης βίας ή της απειλής». 

Παράλληλα, στις εφημερίδες και στα περιοδικά της εποχής πλήθος αριστερών διανοούμενων αλλά και απλών πολιτών κατέθεταν τις απόψεις τους στις αντίστοιχες στήλες. Δημιουργήθηκε, στην ουσία, ένας δημόσιος διάλογος ο οποίος συνεχίστηκε, πολλές φορές με πάθος, για τουλάχιστον ενάμιση χρόνο. 

Η Κέιτ Νέλιγκαν ως Ελένη Γκατζογιάννη στην ταινία «Ελένη»

Τελικά, αυτή η τεταμένη κατάσταση αποτέλεσε το έναυσμα μιας ευρύτερης συζήτησης, ακόμη και αν κάθε πλευρά «άκουγε» μόνο τα δικά της επιχειρήματα, τελικά εκτονώθηκε με μία υπαρκτή ανάγκη για δημόσιο διάλογο, η οποία εκκρεμούσε τρεις δεκαετίες, από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου.

http://lastpoint.gr/28-avgoustou-1948-i-ektelesi-tis-elenis-gkatzogianni-apo-kommounistes-antartes-video-i-tainia

Θανάσης Δρίτσας : Η ιστορία του Αντικαπνίσματος

Η ιστορία του Αντικαπνίσματος

Είναι πάντα ευκολότερο να στρέφεσαι προς τον χρήστη πάρα προς τον έμπορο. Και όπως φαίνεται η επιστήμη δεν έχει πάντα προτεραιότητα

Γράφει ο Θανάσης Δρίτσας

 

Γιατί η αντικαπνιστική εκστρατεία με βάση όλα τα μέχρι σήμερα κραυγαλέα επιστημονικά δεδομένα στοχεύει στον χρήστη και δεν στρέφεται προς τη διακοπή της παραγωγής καπνού;

Τον καπνό εισήγαγε στη Μεγάλη Βρετανία το 1586 ο Sir Walter Raleigh, τον έφερε από τις αποικίες μαζί με το καλαμπόκι και τις πατάτες. Μάλιστα ο υπηρέτης του Sir Walter όταν τον είδε να καπνίζει πίπα για πρώτη φορά πανικοβλήθηκε, φοβήθηκε ότι θα καεί και άρχισε να τον καταβρέχει με νερό για να τον σώσει. Οι πατάτες θεωρήθηκαν τότε πιο επικίνδυνες από τον καπνό ο οποίος πίστευαν ότι παρουσιάζει ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία, μάλιστα ο Sir Walter Raleigh είχε προτείνει στη Βασίλισσα της Αγγλίας να αρχίσει να καπνίζει προκειμένου να προστατεύσει την υγεία της!

Όμως στη συνέχεια το 1604 ο βασιλέας της Αγγλίας King James I θεώρησε το κάπνισμα κακό για την υγεία και παράλληλα ανήθικη συμπεριφορά. Μάλιστα φορολόγησε τον εισαγώμενο καπνό με 6 σελίνια και 10 πένες για κάθε pound. Επίσης η Καθολική Εκκλησία είχε απαγορεύσει τη χρήση καπνού στους τόπους λατρείας ως αμαρτωλή συνήθεια. Αναφέρεται ότι στην Ισπανία είχε καταδικαστεί καπνιστής από την Ιερά εξέταση ήδη το έτος 1493, ο καπνός ήταν γνωστός στην Ισπανία και την Πορτογαλία πολύ πριν από την εισαγωγή του στη Βρετανία (1586).

Mέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν κάτι τόσο σπάνιο ώστε οι καθηγητές ιατρικής στην Ευρώπη έλεγαν στους φοιτητές τους ότι αν τύχαινε και συναντούσαν τέτοια περίπτωση δεν θα ξαναέβλεπαν παρόμοιο περιστατικό σε ολόκληρη τη ζωή τους. Μέχρι περίπου το 1900 είχαν αναφερθεί 140 περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα στη μέχρι τότε επίσημη ιατρική βιβλιογραφία.

Το 1898 ο Hermann Rotmann, Γερμανός φοιτητής ιατρικής στο Wurzburg, έκανε την υπόθεση ότι η σκόνη προϊόντων καπνού (tobacco dust) και όχι ο καπνός μπορεί να είναι υπεύθυνος για παρατηρούμενη αύξηση όγκων στον πνεύμονα σε Γερμανούς βιομηχανικούς εργάτες. Ο Adler το 1912 ξεκαθάρισε την υπόθεση και έστρεψε οριστικά  την προσοχή στο κάπνισμα ως αίτιο για την αυξανόμενη συχνότητας εμφάνισης καρκίνων του πνεύμονα, που όμως παρέμενε ως διάγνωση στα σπάνια περιστατικά. Περίπου στο 1920 πολλοί χειρουργοί άρχισαν να αναφέρουν αξιοσημείωτη αύξηση περιστατικών όγκου στον πνεύμονα και απέδιδαν το φαινόμενο στο υλικό της ασφάλτου, την αυξανόμενη βιομηχανική μόλυνση της ατμόσφαιρας, στην πανδημία της γρίπης του 1918 αλλά και στο κάπνισμα. Το 1939 ο Franz Hermann Muller στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας δημοσίευσε την πρώτη αξιόπιστη, επιδημιολογικής βάσης, μελέτη και έκανε σύγκριση 86 περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα με 86 περιστατικά ομάδας ελέγχου χωρίς καρκίνο. Οι καπνιστές στην ομάδα με καρκίνο υπερείχαν συντριπτικά σε αριθμό σε σχέση με την ομάδα ελέγχου χωρίς καρκίνο. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 50 άρχισαν να δημοσιεύονται και άλλες μελέτες στην Βρετανία, στη Γερμανία και στις ΗΠΑ που τα αποτελέσματα τους επιβεβαίωσαν τα επιδημιολογικά ευρήματα του Franz Hermann Muller. Καταλυτική για την αιτιολογική σχέση καπνίσματος-καρκίνου πνεύμονα υπήρξε η δημοσίευση των Βρετανών Richard Doll και Bradford Hill το 1954 που απέδειξαν ότι το κάπνισμα 35 ή περισσότερων τσιγάρων την ημέρα αυξάνει εκρηκτικά την πιθανότητα να πάθει ο καπνιστής καρκίνο πνεύμονα. Την σχέση του καρκίνου με το κάπνισμα έρχονται να υποστηρίξουν επίσης μελέτες του Αργεντινού Angel Roffo σε πειραματόζωα (1930-1940) που βρήκαν μεγάλη απήχηση στην επιστημονική κοινότητα. Το 1953 οι επιστήμονες Wynder, Graham και Croniger δημοσίευσαν μια μελέτη που απέδειξε ότι ο καπνός των τσιγάρων είναι καρκινογόνο όταν χορηγηθεί σε ποντίκια, αυτή η δημοσίευση έγινε δημοφιλής ιστορία στο περιοδικό Life εκείνης της εποχής.

Όμως η πανίσχυρη καπνοβιομηχανία προβάλλει τότε μεγάλη αντίσταση απέναντι στις διαπιστώσεις των επιστημόνων, προσπαθεί με τεράστιες καμπάνιες στον τύπο, με διαφημίσεις και με κάθε θεμιτό και αθέμιτο τρόπο  να πείσει το κοινό ότι το κάπνισμα είναι μια αθώα-αβλαβής απόλαυση την οποία προσπαθούν να καταστείλουν «ακτιβιστές της δημόσιας υγείας» (έτσι αποκαλούσε τους επιστήμονες η καπνοβιομηχανία). Η προπαγάνδα των καπνοβιομηχάνων κατάφερε τότε να λυγίσει τις αντικειμενικές επιστημονικές δημοσιεύσεις αλλά και τις ανησυχίες του κοινού των καπνιστών. Από το 1953 και στη συνέχεια άρχισε να αυξάνεται σταδιακά η κατανάλωση προϊόντων του καπνού στις ΗΠΑ (και στην Ευρώπη), οι πωλήσεις τσιγάρων παρουσίασαν ανοδική πορεία την περίοδο 1960-1970 μέχρι και το 1982 όταν αρχίζει πλέον να αποδίδει η αντικαπνιστική στάση της επιστημονικής κοινότητας (στις ΗΠΑ) και η κατανάλωση τσιγάρων παίρνει τον οριστικό κατήφορο. Μέχρι και τη δεκαετία του ‘60 μόνον ένας στους τρεις γιατρούς στις ΗΠΑ είχε πειστεί ότι το κάπνισμα είναι θανατηφόρα συνήθεια.

Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι το κάπνισμα προξενεί σήμερα ένα θανατηφόρο περιστατικό καρκίνου πνεύμονα για κάθε 3 με 4 εκατομμύρια καταναλωμένων τσιγάρων και προκαλεί συνολικά έναν θάνατο (από όλες τις σχετικές αιτίες) για κάθε εκατομμύριο τσιγάρων μέσα σε χρονικό διάστημα 25 περίπου ετών. Έτσι με βάση τις επιδημιολογικές προβλέψεις 6 τρις-εκατομμύρια τσιγάρα που καπνίστηκαν το 1995 θα έχουν προκαλέσει περίπου 6 εκατομμύρια θανάτους το 2020. Περίπου έναν θάνατο κάθε πέντε δευτερόλεπτα. Το ένα τρίτο ή ένα τέταρτο αυτών των θανάτων θα οφείλεται σε καρκίνο του πνεύμονα, περίπου ένα περιστατικό κάθε 15 με 20 δευτερόλεπτα. Κάθε φορτηγό container που μεταφέρει τσιγάρα  (12m) μεταφέρει περίπου 10 εκατομμύρια τσιγάρα που σημαίνει ότι κάθε φορτηγό θα προκαλέσει το θάνατο σε 10 άτομα.

Η καπνοβιομηχανία που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει πλέον την ήττα της στον δυτικό κόσμο μετατοπίζει σήμερα τις δραστηριότητές της στον τρίτο κόσμο. Στην Κίνα η κατανάλωση των τσιγάρων έχει τετραπλασιαστεί μεταξύ 1980 και 2010 και στην Κίνα παράγονται περίπου 2.5 τρις-εκατομμύρια τσιγάρα το χρόνο, δηλαδή περίπου το 40% της παγκόσμιας παραγωγής. Η παραγωγή μάλιστα επιταχύνεται από την χρήση της νέας τεχνολογίας μηχανών υψηλής ταχύτητας που μπορούν να παράγουν μέχρι 20.000 τσιγάρα κατά λεπτό σε πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής. Αν το τσιγάρο προκαλεί έναν θάνατο από καρκίνο πνεύμονα για κάθε 3-4 εκατομμύρια καταναλούμενα τσιγάρα τότε φαίνεται ότι οι ταχείας παραγωγής μηχανές στην Κίνα ( Hongta Yuxi) με βάση τους προβλεπόμενους ρυθμούς παραγωγής τσιγάρων θα είναι υπεύθυνες για περίπου 25.000-30.000 θανάτους από καρκίνο πνεύμονα ανά έτος.

Ένα πολύ εύλογο ερώτημα που γεννήθηκε εδώ και καιρό (τουλάχιστον σε εμένα) είναι γιατί η αντικαπνιστική εκστρατεία με βάση όλα τα μέχρι σήμερα κραυγαλέα επιστημονικά δεδομένα στοχεύει στον χρήστη και δεν στρέφεται προς τη διακοπή της παραγωγής καπνού; Το τσιγάρο αναδεικνύεται σε κορυφαίο τοξικό προϊόν για τη δημόσια υγεία όμως η καπνοβιομηχανία ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει. 

Προφανώς οι κρατικές οικονομίες μέσω της επιβαλλόμενης φορολογίας ωφελούνται πολύ περισσότερο σε σχέση με το κόστος της βλάβης στη δημόσια υγεία ή υπάρχουν άλλα αξεπέραστα εμπόδια στο κλείσιμο της βιομηχανίας καπνού. Είναι πάντα ευκολότερο να στρέφεσαι προς τον χρήστη πάρα προς τον έμπορο. Και όπως φαίνεται η επιστήμη δεν έχει πάντα προτεραιότητα. Νομίζω ότι το ερώτημα μου αυτό μάλλον δεν θα απαντηθεί ποτέ.

Πηγές:  
(1)The history of the discovery of the cigarette, Dr Robert N Proctor, Stanford University USA, Tobacco Control (2012),
(2) Velvet Glove-Iron Fist: A history of anti-smoking, Christopher Snowdon (book),
(3) Introduction of Tobacoo to England, Historic UK, www.historic-uk.com

πηγη, Athens Voice

Το διαβάσαμε εδώ:

http://www.globalview.gr/2019/08/25/thanasis-dritsas-istoria-tou-antikapnismatos

Οι σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898

Οι σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898

Nτοκουμέντα, περιγραφές και κατάλογος θυμάτων

Ο χρόνος σταμάτησε στο Μεγάλο Κάστρο εκείνο το μεσημέρι της Τρίτης 25 Αυγούστου του 1898. Οι σφαγές των χριστιανών από τους βασιβουζούκους, οδήγησαν στο διωγμό των Τούρκων και στο τέλος μιας βάρβαρης κατοχής 220 και πλέον χρόνων. Πώς τα δραματικά γεγονότα επέβαλαν τελικά τη λύση της αυτονομίας στις μεγάλες δυνάμεις, που μέχρι τότε είχαν μια αναβλητικότητα που μόνο ως φιλοτουρκική μπορεί να χαρακτηριστεί

Για να βρει ένας τόπος τον βηματισμό του στην ιστορία, να συναντήσει την πορεία του στο χρόνο, μια μεγάλη θυσία θα πρέπει να προηγηθεί ώστε να τοποθετήσει τα πράγματα στη σωστή τους θέση. Τρομακτική διαπίστωση και παραδοχή, αλλά ιστορικά αποδεδειγμένη, περίπου σαν θεϊκό προαπαιτούμενο.

Η εικόνα της πυρπόλησης του Ηρακλείου, σε σχέδιο της εποχής από τον C.J. Staniland. Σήμερα βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

Η Κρήτη για να διασφαλίσει την ελευθερία της από τους 2 και πλέον αιώνες τουρκικής σκλαβιάς, έπρεπε να χύσει ποταμούς αίματος στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα, αλλά και στην πρώιμη του Δασκαλογιάννη, στα 1770. Αλλά και πάλι αυτές οι θυσίες των μεγάλων προγόνων δεν αρκούσαν να κάμψουν, όχι τη βαρβαρότητα των κατακτητών, αλλά τη φιλότουρκη στάση των μεγάλων δυνάμεων, που από το 1830, με το τέλος του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, είχαν αποφασίσει να παραδώσουν την Κρήτη και πάλι στο σουλτάνο.

Ανάλογη ήταν η στάση τους σε όλες τις επαναστάσεις και τα κινήματα του 19ου αιώνα, ακόμη και στη μεγάλη επανάσταση του 1866-69, τότε που οι αγώνες και οι θυσίες των Κρητών, στις οποίες προσμετράται η μέγιστη εθελοθυσία του Αρκαδίου, είχαν συγκινήσει και ξεσηκώσει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, πολλούς Ευρωπαίους διανοούμενους, ακόμη και προοδευτικούς πολιτικούς της εποχής.

Όλα αυτά δεν έκαμψαν τις μεγάλες δυνάμεις, τις «εγγυήτριες» όπως ονομάζονταν, καθώς πάνω από το δίκιο ενός αγωνιζόμενου λαού έθεταν πάντα τα δικά τους εθνικά συμφέροντα και τις «διπλωματικές ισορροπίες», που πρόβλεπαν τη διατήρηση του status quo στην περιοχή, με την παραμονή της Κρήτης στο ζυγό της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η φιλοτουρκική αυτή στάση των Μεγάλων Εγγυητριών Δυνάμεων (ΜΕΔ) δεν άλλαξε ακόμη και την περίοδο της κρητικής αυτονομίας (1898-1913), όταν πολλές φορές επενέβησαν πολιτικά ή στρατιωτικά, ώστε το νησί να μην ενωθεί με την Ελλάδα, όπως ήταν η απαίτηση της Τουρκίας.

Η ημέρα που άλλαξε όμως οριστικά την πορεία των ιστορικών πραγμάτων στην Κρήτη εξελίχτηκε σαν σήμερα πριν από 121 χρόνια. Οι σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού, εκατοντάδων ανθρώπων, ο αριθμός των οποίων ουδέποτε επακριβώς προσδιορίστηκε μέχρι και σήμερα, ήταν η «απαίτηση» της ιστορίας για να αποτινάξει το νησί το ζυγό των Τούρκων, αρχικά, και 15 χρόνια αργότερα – με αγώνες που ακολούθησαν- να ενωθεί με την Ελλάδα.

Η Πύλη του λιμανιού, απ’ όπου ξεκίνησε η σφαγή. Η φωτογραφία είναι αμέσως μετά τα γεγονότα (Αρχείο Μουρέλλου, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης @ Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών)

Τα γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898

Όταν ο χρόνος σταματούσε πάνω από το Μεγάλο Κάστρο, εκείνο το καλοκαιρινό απομεσήμερο του Αυγούστου, άλλαζε για πάντα η ιστορική πορεία του Μεγάλου Κάστρου και ολόκληρης της Κρήτης. Τα δραματικά γεγονότα με τις μαζικές σφαγές, ήταν αναμενόμενα απ’ όλους τους χριστιανούς, που εγκαίρως και περίπου προφητικά είχαν προειδοποιήσει τους ναυάρχους των μεγάλων δυνάμεων για τη σχεδιαζόμενη αντίδραση των Τούρκων. Με τη διαφορά ότι οι υπερόπτες ανώτατοι αξιωματικοί, εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας, πραγματικοί συγκυβερνήτες – μαζί την τουρκική διοίκηση- του νησιού, ήταν οι μόνοι που δεν είχαν αντιληφθεί τι σχεδίαζαν οι πραγματικοί «σύμμαχοί» τους. Αυτή η «άγνοια» ας μην ερμηνευθεί ως αδυναμία κατανόησης της πραγματικής κατάστασης. Εξηγείται από τη γενικότερη «κατανόηση» της οθωμανικής θέσης και την καχυποψία απέναντι στους Κρήτες… Καχυποψία και δυσπιστία, ακόμη και στην προειδοποίηση για τις επερχόμενες σφαγές, που είχε διατυπώσει από τον Ιανουάριο ακόμη του 1898 ο πρωθυπουργός της Κρήτης, πρόεδρος του Εκτελεστικού, Ιωάννης Κ. Σφακιανάκης. Αν αυτή η προειδοποίηση λαμβανόταν υπόψη έστω και κατ’ ελάχιστο στα σοβαρά, τότε ίσως η απώλεια των τόσων ανθρώπων να προλαμβανόταν. Είναι όμως σίγουρο ότι η κρητική ελευθερία θα είχε έλθει αναίμακτα, αν δεν συνέβαιναν τα δραματικά γεγονότα της 25ης Αυγούστου του 1898; Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε απαντήσει αρνητικά, όταν τρία χρόνια αργότερα, το 1901, έδινε συνέντευξη στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη.

Ας έλθουμε λοιπόν στα γεγονότα.

Σπάνια φωτογραφία του Ηρακλείου, μετά την 25η Αυγούστου 1898

Ο χρόνος στο Μεγάλο Κάστρο σταμάτησε το απομεσήμερο της Τρίτης 25 Αυγούστου του 1898. Λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, η ολιγάριθμη – παρά το κλίμα που είχε δημιουργηθεί στο Ηράκλειο και τις πληροφορίες για επεισόδια από την πλευρά των Τουρκοκρητικών, που είχαν αποφασίσει να αντιδράσουν στην παράδοση, ουσιαστικά, της διοίκησης στους Άγγλους- αγγλική περίπολος επιχείρησε για δεύτερη φορά την ίδια μέρα να εγκαταστήσει τους χριστιανούς υπαλλήλους του φορολογικού γραφείου στο λιμάνι. Η κίνηση ήταν συμβολική, αλλά και ουσιαστική. Με τον τρόπο αυτό ένα κέντρο εξουσίας αλλά και εσόδων για την οθωμανική διοίκηση, θα περιερχόταν στον έλεγχο των ΜΕΔ και της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κρήτης, στο πλαίσιο της εφαρμογής του προσωρινού πολιτεύματος της αυτονομίας. Και παράλληλα θα εξασφαλίζονταν έσοδα για τη λειτουργία του προσωρινού πολιτεύματος το οποίο οι ΜΕΔ είχαν υποχρεωθεί να παραχωρήσουν μετά τις επαναστάσεις της περιόδου 1895-97, και κυρίως την πυρπόληση της πόλης των Χανίων από τους Τούρκους και τις σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού στο Ηράκλειο και σε άλλες πόλεις, τους προηγούμενους μήνες. Στην ουσία οι ΜΕΔ είχαν υποσχεθεί την εγκαθίδρυση προσωρινού πολιτεύματος αυτονομίας – το οποίο αναγκαστικά δέχτηκαν οι Κρήτες καθώς ήταν ξεκάθαρο ότι σ’ εκείνη τη φάση δεν υπήρχε προοπτική ένωσης με την Ελλάδα- από τα τέλη του καλοκαιριού του 1897. Η συνέλευση των Κρητών, που έγινε στο Μελιδόνι, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου υποχρεώθηκε να αποδεχτεί τις προτάσεις, ζητώντας όμως ο διοικητής του νησιού να είναι Ευρωπαίος παράγοντας, κι όχι Οθωμανός, όπως αξίωνε ο σουλτάνος, ο οποίος είχε λόγο στις συζητήσεις! Τελικά η εμπλοκή του έφερε αποτέλεσμα για την Τουρκία καθώς ακόμη και το αυτόνομο πολίτευμα θα ήταν υπό την «υψηλή επικυριαρχία» του, όπως αποδέχτηκαν οι μεγάλες δυνάμεις! Η εφαρμογή πάντως του νέου πολιτεύματος συνεχώς αναβαλλόταν, γεγονός που έκανε τα ακραία στοιχεία τόσο του μουσουλμανικού πληθυσμού, όσο και του χριστιανικού, να προχωρούν σε συνεχείς σφαγές και επεισόδια. Αλλά οι αναβολές αυτές ενίσχυαν κυρίως την πίστη ότι τελικά κανένα αυτόνομο πολίτευμα δεν θα εφαρμοζόταν.

Βασιβουζούκοι, από τους πρωτεργάτες της σφαγής, λίγο πριν τα δραματικά γεγονότα

Στις 24 Αυγούστου, είχε γίνει στα Χανιά και το Ρέθυμνο η παράδοση των φορολογικών γραφείων, χωρίς να υπάρξει κανένα επεισόδιο. Στο Ηράκλειο όμως η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Οι Άγγλοι, που είχαν την ευθύνη του τμήματος Ηρακλείου, είχαν επιχειρήσει να εγκαταστήσουν τη νέα φορολογική αρχή, χωρίς επιτυχία, αφού οι βασιβουζούκοι της πόλης είχαν αντιδράσει. Κι όταν το επιχείρησαν εκ νέου στις 25 Αυγούστου, αποδείχτηκε ότι δεν είχαν λάβει τα μηνύματα, αντιμετωπίζοντας και πάλι με χαλαρότητα ή ακόμη και υπεροψία τις προειδοποιήσεις για αντίδραση του μουσουλμανικού όχλου.

Από το πρωί εκείνης της ημέρας, βασιβουζούκοι, τούρκικος όχλος δηλαδή, συγκεντρώνονταν στο λιμάνι και στις γύρω περιοχές. Ο σκοπός ήταν προφανής: να εμποδίσουν την εγκατάσταση της νέας φορολογικής αρχής, υπό τον Στυλιανό Αλεξίου, επιφανή παράγοντα της πόλης, εκδότη, πατέρα της Γαλάτειας, της Έλλης και του Λευτέρη Αλεξίου. Όταν γύρω στις 2.30 το μεσημέρι η ολιγάριθμη, σε σχέση με τον ορατό κίνδυνο των αντιδράσεων εκατοντάδων ένοπλων βασιβουζούκων, αγγλική φρουρά επιχείρησε να εγκαταστήσει τον Στυλιανό Αλεξίου ως ελεγκτή του γραφείου και τους υπαλλήλους, ο Τούρκος φύλακας αρνήθηκε να παραδώσει τα κλειδιά για να εγκατασταθεί η νέα αρχή. Την ίδια ώρα η φρουρά δέχτηκε πυροβολισμούς, που φυσικά ανταπέδωσε, και άρχισε η σφαγή. Οι Άγγλοι στρατιώτες δεν ήταν περισσότεροι από 60, έχοντας να αντιμετωπίσουν εκατοντάδες ένοπλους βασιβουζούκους. Ακολούθησαν στιγμές κόλασης. Το εξαγριωμένο πλήθος των Οθωμανών κυνήγησε ανελέητα κάθε χριστιανό. Σκότωσε 18 Άγγλους (Σκωτσέζους) της φρουράς, εισέβαλε στο αγγλικό προξενείο, στο σπίτι δηλαδή του προξένου Λυσίμαχου Καλοκαιρινού, τον οποίο επίσης δολοφόνησε, ενώ στις σφαγές στους δρόμους και τα σπίτια βρήκαν το θάνατο εκατοντάδες κάτοικοι. Τον αριθμό τους και τον οριστικό κατάλογο ουδέποτε μάθαμε μέχρι τώρα. Οι αρχικές αναφορές των εφημερίδων τις επόμενες ημέρες ήταν για 1.000 θύματα. Ο κοινά παραδεκτός όμως αριθμός θα πρέπει να μην υπερβαίνει τα 450, αριθμός ασφαλώς τρομακτικός, ούτως ή άλλως.

Οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων σε σπάνια φωτογραφία των ημερών εκείνων (Αρχείο Μουρέλλου, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης @ Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών)

Τα δραματικά γεγονότα εκείνης της ημέρας, επέβαλαν χωρίς άλλη αναβολή την εκδίωξη των Τούρκων από το νησί. Καθοριστικό στοιχείο για την απόφαση των ΜΕΔ και κυρίως των Άγγλων, υπεύθυνων για το Ηράκλειο, ήταν, εκτός φυσικά των τόσων θυμάτων από τους κατοίκους της πόλης, η σφαγή 18 Άγγλων πολιτών, του προξένου Λ. Καλοκαιρινού και των 18 της φρουράς. Η τουρκική διοίκηση δέχτηκε τελεσίγραφο των ΜΕΔ και αναγκάστηκε να συνεργαστεί και να υποδείξει ή να παραδώσει τους αρχισφαγείς, οι οποίοι πέρασαν από δικαστήριο και απαγχονίστηκαν. Ο τουρκικός στρατός αποχώρησε οριστικά από το νησί στις 4 Νοεμβρίου 1898 και στις 9 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της αυτονομίας, όταν έφτασε στα Χανιά ως ύπατος αρμοστής ο δευτερότοκος γιος του μονάρχη των Ελλήνων, πρίγκιπας Γεώργιος. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913, κι αφού προηγήθηκαν και άλλοι αγώνες των Κρητών, η Κρήτη θα ενωνόταν με την Ελλάδα.

Το πιο δραματικό επεισόδιο του τελικού Κρητικού Ζητήματος

Τα συγκλονιστικά γεγονότα της Τρίτης 25 Αυγούστου 1898 είναι το δραματικότερο επεισόδιο της τελευταίας φάσης του Κρητικού ζητήματος. Από όλες τις απόψεις.

-Είχε απίστευτα μεγάλο αριθμό θυμάτων, που ακόμη και σήμερα, 113 χρόνια μετά, δεν έχει προσδιοριστεί παρά μόνο τον εικάζουμε.

-Προέκυψε στη φάση που υποτίθεται ότι τον έλεγχο του νησιού είχαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις. Και ιδιαίτερα οι αγγλικές, οι οποίες έλεγχαν και διοικούσαν το τμήμα του Ηρακλείου.

-Δεν ήταν όμως αιφνιδιαστικό το χτύπημα, καθώς οι χριστιανοί αντιλαμβάνονταν ότι οι Τουρκοκρήτες κάτι σχεδίαζαν. Και προειδοποιούσαν τους Άγγλους, χωρίς να εισακουστούν.

-Οδήγησε στην απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους, καθώς «αντιμετώπισε» την αναβλητικότητα των ΜΕΔ, που έψαχναν κάθε αφορμή για την αναβολή στην εφαρμογή της αυτονομίας, που οι ίδιοι οι εκπρόσωποί τους την είχαν εισηγηθεί.

Οι πρωτεργάτες των σφαγών οδηγούνται στο δικαστήριο των ΜΕΔ και στη συνέχεια στην κρεμάλα

Οι αναφορές του Ελευθερίου Βενιζέλου

Τη διάσταση του δράματος των γεγονότων την προσδιορίζουν δύο αναφορές του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η πρώτη περιλαμβάνεται σε μια από τις επιστολές του τότε νεαρού μέλους του Εκτελεστικού και μετέπειτα πρωθυπουργού της Ελλάδας προς το φίλο του Νικόλαο Πιστολάκη, στη Σύρο. «Το Ηράκλειον», έγραφε ο Βενιζέλος μια εβδομάδα μετά τις σφαγές, στις 2 Σεπτεμβρίου 1898, «ως χριστιανική πόλις έσβυσε» και χάθηκε το άνθος της ηρακλειώτικης κοινωνίας. Και εξέφραζε την ελπίδα οι Τούρκοι να μην αποδεχτούν το πρώτο τελεσίγραφο των ναυάρχων περί της παράδοσης των πρωταιτίων και του αφοπλισμού του μουσουλμανικού πληθυσμού, ώστε να επακολουθήσει γενικός κανονιοβολισμός της πόλης, που θα δρομολογούσε την οριστική εκδίωξη των Τούρκων από την Κρήτη.

Η δεύτερη αναφορά του Βενιζέλου έγινε 2,5 χρόνια αργότερα, στις 17 Μαρτίου του 1901, στην περίφημη συνέντευξη στην «Ακρόπολι» του Βλάσση Γαβριηλίδη, η οποία προκάλεσε την απόλυσή του από τη θέση του συμβούλου του Ύπατου Αρμοστή. «Μήπως δεν είνε πιθανόν ότι, αν δεν συνέβαινον αι σφαγαί του Ηρακλείου, τουρκικά στρατεύματα θα κατείχον εισέτι την νήσον, θα επειραματιζόμεθα δε ακόμη με νόθα εμβαλώματα ως το του Εκτελεστικού», έλεγε δίνοντας την ιστορική σημασία της θυσίας.

Συγκλονιστικές περιγραφές σε έγγραφο του Αρχείου της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών

Στο επαναστατικό Αρχείο της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών υπάρχουν σημειώσεις για δολοφονίες σε συνοικίες της πόλης. Αριθμητικά αναφέρονται 13 τόποι μαρτυρίου, μαζί με τα ονόματα των θυμάτων αλλά και τον τρόπο που βρήκαν το θάνατο.

Το κείμενο είναι άγνωστο από ποιόν έχει γραφεί, σε ποιόν απευθύνεται, ενώ δεν φέρει ημερομηνία. Μας δίνει, μάλιστα, την πληροφορία ότι ένα από τα πολλά πρόσωπα της τραγωδίας, η Ονορίνη (ή Ονωρίνη) Συνιολάκη, η οποία στα γεγονότα έχασε το σύζυγο, τα δύο παιδιά της και τα πεθερικά της, πέθανε μετά τη μεταφορά της στην Αθήνα. Η γυναίκα αυτή είναι ένα ακόμη θύμα το οποίο δεν υπάρχει στον αρχικό κατάλογο.

Από το έγγραφο μεταγράφουμε:

Σημειώσεις αφορώσαι τον τόπον εν ώ διέμενον αι κατωτέρω σφαγείσαι εν Ηρακλείω οικογένειαι

1.Εις συνοικίαν Κουτάλας∙ εφονεύθησαν του Γεωργ. Κόρπη ο υπηρέτης με την συζυγόν του, ενός τέκνου και δύο άλλων, οίτινες κατά την περίστασιν ταύτην ευρίσκοντο εκεί∙ τα σώματά των ερρίφθησαν εις το πηγάδι της αυτής οικίας, εξ ού εξήχθησαν υπό του Οθωμανού Ναήμ – μπέη Αφεντακάκη.

2. Εις την αυτήν συνοικίαν, πλησίον της οικίας του μακαρίτου Μητροπολίτου, παραπλεύρως της οικίας του Μπεκήρ Καπετανάκη, κατώκει ο Ιωάννης Βλαστός μετά της συζύγου του, τριών τέκνων και Γεωργίου Σφακιανού μετά της συζύγου του. Εφονεύθησαν δε ο Ιωάννης Βλαστός, η σύζυγός του, τα τέκνα των και επληγώθη η σύζυγος του Σφακιανού.

3. Απέναντι του Αγγλικού προξενείου εφονεύθη εν τη οικία του ο Μιχ. Πατερόπουλος μετά της συζύγου του και του υιού του Νικολάου.

4. Εις το μικρόν Χαμαμάκι, έξωθεν του λουτρού εφονεύθη η Βασιλική Πισκοπιανή καθ’ οδόν.

5. Εις το Αμπάρ – αλτί παρά το αναβρυτήριο εφονεύθη ο Δημήτριος Φεστσής, έξωθεν του μαγαζίου του δημοσίως.

6. Εις την αυτήν θέσιν έξωθεν του μαγαζίου του εφονεύθη ο Κωνστ. Φιλιππίδης χρυσοχόος (υπό του υιού του Μπιτσαξαλή Αχμέτ).

7. Εις το Μπερίντα το πρακτορείον πλησίον εφονεύθη ο Μηνάς Συνιολάκης μετά της συζύγου του, ο Μιχ. Συνιολάκης μετά των δύο τέκνων του, πληγωθείσης και της συζύγου του, ήτις και απέθανεν άμα έφθασεν εις Αθήναις.

8. Εις την Εβραϊκήν εφονεύθη ο Αναγνώστης Ορφανουδάκης έξωθεν του μαγαζίου του και απέναντι της οικίας του Μαχμούτ Καπετάνιου.

9. Παραπλεύρως του καζίνου Ροΐδου εφονεύθη εις την οικίαν του ο Γεώργ. Μπρισιμιτζάκης (χωλός) εσώθησαν δε η υπηρέτρια και η σύζυγος του Γεωργ. Κουρτεσάκη (αναφέρεται ο Μπαμπαλάρος φονεύς).

10. Εν τη αυτή συνοικία, πλησίον της οικίας του ιατρού Ζαφειρίδου εφονεύθη η Μαρία Λαζάραινα.

11. Εν τη οικία του Περίδου εφονεύθη ο ίδιος Περίδης μετά του υιού του, των γυναικαδέλφων του Οδυσσέως, Ιωάννου και δύο υπηρετών.

12. Από το σαπωνοποιείον του Ναμή – μπέη Χαχιμάκη, Αλή – μπέη Μπεντράκη και Νουρεδίμ – μπέη Αφεντακάκη εφονεύθησαν αι δύο οικογένειαι του Συνιολάκη, ο Εμμ. Αρχοντάκης, Στέφανος Σαατζάκης, Δημήτριος Βαρελτζής και άλλοι (εκείθεν πυροβολούμενοι).

13. Εις το μαγαζί του Γεωργ. Καρούζου (Βεζύρ Τσαρσί) εφονεύθη ο Κωνσταντίνος Μαρ…..άκης και Παντελής Στιακάκης, εσώθη δε η σύζυγος του Στιακάκη και τα δύο τέκνα του.  

Τα ονόματα των φονευθέντων χριστιανών, όπως τα κατέγραψαν οι εφημερίδες της εποχής

«Κατά τας σφαγάς Ηρακλείου

Γ., Τσαγκάκης (γέρων), Ε. Τσαγκάκη (σύζυγός του), Θ. Νιωτάκης,. Α. Βολονάκη, Σ. Τσαγκάκης (βρέφος 8 μηνών), 4 ηπηρέτριαι και 1 υπηρέτης, όλοι της οικογενείας Τσαγκάκη.

Οικογένεια Β. Σταματάκη, Γεώργιος, Κατίνα, Εμμανουήλ, Ιωάννης, Μαρία Σταματάκη και εις υπηρέτης.

Οικογένεια Βλαστού, Ιωάννης, Ευπραξία, Γεώργιος (2 ετών), Βλαστού· εσώθησαν 2 τέκνα.

Οικογένεια Στεργιάδου, Ιωάννης (ιατρός) και Θρασύβουλος (δικηγόρος) και μία υπηρέτρια.

Οικογένεια Συνιολάκη, Μηνάς μετά της συζύγου του 80 ετών, Μιχαήλ υιός του μετά 3 τέκνων του άτινα έσφαξαν επί του στήθους του. Εσώθη η σύζυγός του μεθ’ ενός βρέφους, ευρισκόμενη εις το αμτμόπλοιον φέρουσα 7 τραύματα, άτινα έλαβε γυμνωθείσα.

Οικογένεια Περίδου, Αντώνιος (πατήρ) Δημήτριος (υιός). Οδυσσεύς και Ιω. Νικηφοράκης, Γεωρ. Βρέτσος και Ζ. υπηρέτης. Παρασκευάς κουρεύς μετά του υιού του, Εμμ. Κοτσάκη ή Πλατσής μετά της συζύγου του Ευγενίας, Γ. Μπρισιμιτσάκης γέρων χωλός μετά της γυναικός του και της γυναικαδέλφης του και της υπηρετρίας του, Κωνστ. Δασκαλάκης υποδηματοποιός, κατεσφάγη μετά των δύο εργατών του και κατεκάη, Γεωργ. Αποστολάκης καείς ζων., Δ. Φεστής, Καλοκαιρινού έγκυος μετά των 4 τέκνων της, Μιχαήλ Πατερόπουλος 80 ετών με την σύζυγον και τον υιόν του, Βικτ. Καραμπότης 80 ετών μετά της υπηρετρίας του Ελένης, Ανδρ. Μ. Καλοκαιρινός, πράκτωρ του Κουρτζή φονεύσας 2 Τούρκους, Αριστ. Κ. Καστρινογιαννάκης, 3 εργάται του μακαρονοποιείου του, Ν. Χαιρέτης, Γ. Παπαδάκης γέρων, Μ. Φουντουλάκης, Γ. Καλαϊτζάκης, Γ. Ιατράκης, Ν. Λαρεντζάκης, Μ. Καπνιστός, Ιωσήφ Ιωάννου, Εμμ. Αρχοντάκης, Σπ. Σακαλάκης, Αναγνώστης Ορφαρνουδάκης, Μαρία Καρούσου (καείσα), Κ. Ζαχαριάδης, Κ. Βλαχάκης, Σ. Βαρκάρης, Α. Βεΐκος, Γεώργιος υπηρέτης Ροΐδου, Ιω. Πολυζωάκης, Μ. Ναζάραινα, Ζαχ. Θειακάκης, (ο πολιτευτής κατακρεουργηθείς), Θ. Παργιανάκης, Μ. Μπαντζάς υπηρέτρια του Γ. Κόρπη μετά του ανδρός και των τέκνων της, Δ. Φυτάκης, 30 νοσηλευόμενοι γέροντες, ανάπηροι, παράφρονες κ.λ.π. εν τω χριστιανικώ νοσοκομείω, Κ. Κόρδας, Α. Κριζώνης, Ε.  Δήμαρχος ή Ξανθάκης, Λυσίμαχος Καλοκαιρινός (ο πρόξενος της Αγγλίας), Ν. Μεϊμαράκης, Ι. Ταβερναράκης, Γ. Καφετζής ή Σμουρνιάν, Σοφ. Γεωργιάδης (διερμηνεύς εκ Σμύρνης), Μπάρμπα Λινάρδος (Σμυρναίος), Ι. Δασκαλάκης κατακρεουργηθείς, Σ. Σαατσάκης, Ν. Γκαβός, Εμμανουήλ Κερασανός, Ζ. Πιτικάκης, εις χωρικός, Μηνάς αρτοποιός εκ Δαφνών, Ιω. Πολυβιανάκης, Ιωάννης Γαληνιανός, Κ. Μαρτυμελάκης, Παν. Θειακάκης, Ιω. Βενέρης ασβεστάς, Μ. Κοσμαδάκης, Γεώργης καφετζής, εις το καφενείον του οποίου εφονεύθη και εις χωρικός μετά της συζύγου του εκ Μεραμβέλου, Αντώνιος Ρασούλης μεθ’ ενός χωρικού μυλοποταμίτου και μιας γραίας, Ματθ. Πατερόπουλος, Χρυσή Μενεκοπούλα, Καλή Δασκαλάκη, Κων. Φιλιππίδης, Εμμ. Χρηστάκης υπέργηρως, Γ. Γεωργιάδης διερμηνεύς εκ Σμύρνης μετά 2 υπηρετών του, Κ. Πολιτάκης ταχυδρόμος, Ε. Βουβιανάκη, η σύζυγος Γεω. Κουρτεσάκη ή Λούπη.

16 εργάται ευρεθέντες εις την οικίαν Λυσιμάχου και Ανδρ. Καλοκαιρινού, Μ. Βαλελαδάκης, Αριστ. Ζαχαρίου, Φανούριος Καλανιωτάκης, Ν. Νικολετάκης, Ιω. Νικολετάκης παράφρων μετά της μητρός του, Μ. Λαρεντζάκης, Δ. Καράλης εκ Μυτιλήνης, Γ. Λεποτάκης και Αντώνιος υπηρέτης Λ. Καλοκαιρινού».

https://www.candiadoc.gr/2019/08/25/to-irakleion-os-christianiki-polis-esv/

Βασιλική Νευροκοπλή : Τι είναι η πατρίδα μου;

Τι είναι η πατρίδα μου;

Γράφει η Βασιλική Νευροκοπλή

Το ερώτημα έρχεται και επανέρχεται, με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά, τις τελευταίες δυο-τρεις δεκαετίες της ευδαιμονίας και του πλαστικού παρά. Συνοδεύτηκε, μάλιστα, από αμνησία ως προς το «ποιος αλήθεια είμαι εγώ και πού πάω». Με ευκολία αλλαξοπίστησαν πολλοί, προσχώρησαν αμαχητί στον «εκσυγχρονισμό», στον εθνομηδενισμό, στην εθελοδουλία, αμέριμνοι. Μα να, μια και ως γνωστόν η «ιστορία κύκλους κάνει», τρώγοντας την κατραπακιά των Μνημονίων, απείρως πολλοί βρέθηκαν απορούντες, βρέθηκαν απροετοίμαστοι. Συνάμα αναγκασμένοι να δώσουν νέα ερμηνεία. Κι έτσι, μετά τις μούντζες και τις κατάρες, μετά τη συνωμοσιολογία, ΗΡΘΕ η ώρα να επανανακαλύψουμε λέξεις και έννοιες απαγορευμένες, υπόγειες διαδρομές που σε κράτησαν και σε κρατάνε αιώνες ζωντανό, όσες φορές το πίστεψες. 

Επανέρχεται έτσι ξανά στο προσκήνιο η Ελλάδα και ο Ελληνισμός, η Πατρίδα. Σταμάτησε πρόσκαιρα και η Συκοφαντία. Αμηχανία έπεσε πάνω από το στρατόπεδο των «εκσυγχρονιστών» και εκείνου του τμήματος της Αριστεράς που παραμένει αμετανόητα εθνομηδενιστικό. Γιατί το ερώτημα είναι Συντριπτικό: Μπορεί μια κολοβωμένη, αποκομμένη από τις ρίζες της Χώρα, ένα αποκομμένο από την ιστορία του Έθνος, να επιβιώσει; Από πού θα αντλήσει δύναμη, αν όχι από το πλούσιο παρελθόν του, αν δεν ξαναανακαλύψει το νήμα που συνδέει το χθες με το σήμερα, το Αξιακό σύστημα που του μεταδόθηκε διαμορφούμενο και ανανεούμενο ανά τους αιώνες; Για να σμιλευθεί ξανά το χθες με το σήμερα, για να υπάρξει αύριο. Όσοι αρνούνται αυτήν την πραγματικότητα αποχωρούν οικειοθελώς από το Corpus, δεν εγγράφονται στην Τιτάνια προσπάθεια που γίνεται για την επιβίωση μας στον 21ο αιώνα. Διότι μπορεί να φτάσαμε ως εδώ, πλην όμως οι πνευματικές μας δυνάμεις έχουν λιγοστέψει, ο πνευματικός κόσμος οικουρεί... Πριν περάσουμε στην ΑΚΙΝΗΣΙΑ, προεόρτιο θανάτου, πριν γίνουμε μουσειακό είδος, οι σύγχρονοι υπό Εξαφάνιση/ (νέο) Φοίνικες, οφείλουμε να αντιπαλέψουμε τη σημερινή εικόνα.

- με επανανακάλυψη της προγενέστερης πλούσιας παρακαταθήκης της Χώρας, του Λαού, του Έθνους.

- με Δημοκρατική Πανστρατιά ενάντια στην επιβουλή, στην εξάρτηση και την υποτέλεια. Ενάντια στην εθελοδουλία, ενάντια στα Μνημόνια και σε όσους ερημώνουν τη χώρα.

«...εσύ είσαι ο Οδυσσέας που χρόνια περιμένω να γυρίσει στην Ιθάκη. Εσύ είσαι κι η Ιθάκη μου. Ιθάκη χωρίς εσένα δεν είναι Ιθάκη. Οδυσσέας χωρίς Ιθάκη δεν είναι Οδυσσέας. Περιμένω να επιστρέψεις στον τόπο που σε γέννησε και σ' ανάθρεψε, στον τόπο που εξουσίασες και πόνεσες γι' αυτόν. Να ενωθείς μαζί του και πάλι, να ταυτιστείς με την ουσία σου την πρώτη, για να ενωθούμε κι οι δυο μας ύστερα ξανά. Ο πλανήτης και πλάνητας δεν είναι άνθρωπος. Είναι στοιχειό. Στοίχειωσες, Οδυσσέα μου, και μαζί σου στοίχειωσε κι η Πατρίδα. Κι εγώ που σου έμεινα πιστή υφαίνοντας και ξηλώνοντας την ψυχή μου για σένα, φαντάζω τώρα γέρικο στοιχειό.

...Γέρασα, αγάπη μου, κουράστηκα πολύ, μα σε μνηστήρα δεν υποτάχθηκα. Τις μέρες ύφαινα την υπομονή μου χειροποίητο υφαντό και ξήλωνα τις νύχτες τις επιθυμίες του σώματος. Καρφωμένη εδώ. Σ' αυτόν τον τόπο τον πλασμένο από ποίηση και μνήμη, ιστορία πολύπαθη και σοφία αρχαία. Σ' αυτόν τον τόπο, που όλα τούτα ήσουν εσύ, κι ό,τι κι αν γίνει, πάλι εσύ θα είσαι. Διάβηκαν γρήγορα οι αιώνες, Οδυσσέα μου, Ιθάκη μου, Πατρίδα μου αγαπημένη. Τι κι αν άλλαξαν τα ονόματα μας στο διάβα τους; Τι κι αν οι παλιοί θεοί μας γίναν ένας; Οι Έλληνες έμειναν Έλληνες και τα θηρία θηρία. Κι εσύ πλανήτης και πλάνητας επιστρέφεις».

από το «Αντίφωνο»